Cywilizacje prekolumbijskie możemy podzielić na trzy okresy ewolucji:
– preklasyczny (1800 r. p.n.e. do 200 r. n.e.)
– klasyczny (200-800 r. n.e.)
– postklasyczny (od 800 r. n.e. aż do przybycia Hiszpanów).
Okres preklasyczny
Około 1800 r. p.n.e. na terenie Meksyku powstały pierwsze cywilizacje, pośród których wyróżniamy kulturę-matkę Mezoameryki stworzoną przez Olmeków (1200 r. p.n.e. na terenach Veracruz i regionu Tabasco). Charakteryzowały ich figury rzeźbione z kamienia, w szczególności ogromne głowy o wysokości ponad 2 metrów. Jednak około 300 r. p.n.e. Olmekowie z niewiadomego powodu porzucili swoje miasta.
Okres klasyczny
W okresie klasycznym najstarsza cywilizacja rozwinęła się w Teotihuacan, 45 km na północny-wschód od terenów dzisiejszego Miasta Meksyk. Zbudowana przez nią Piramida Słońca ma wysokość prawie 65m, a długość boku podstawy wynosi 215m (podstawą praktycznie dorównuje piramidzie Cheopsa w Egipcie). Teotihuacanie znacząco rozwinęli handel oraz zdominowali większość terytorium meksykańskiego, aż po Gwatemalę. W VIII wieku miasto zostało zrabowane, spalone i całkowicie zniszczone. Do dziś przyczyny tej katastrofy stanowią zagadkę dla archeologów i historyków.
Kolejna grupa ludów indiańskich zamieszkiwała głównie Półwysep Jukatan i Gwatemalę. Majowie pod koniec okresu klasycznego z nieznanych przyczyn opuścili swoje miasta.
Na południu stanu Oaxaca, zajmując jednocześnie część Puebli i Guerrero, mieszkali Zapotekowie. Wierzyli oni, iż zostali narodzeni bezpośrednio z chmur, jako synowie bogów. U schyłku klasycyzmu opuścili centrum kulturalne Monte Albán i przemieścili się z terenu górzystego w kierunku dolin.
Około 300 lat później Mistekowie podbili dawne centrum Zapoteków.
Okres postklasyczny
Chichimekowie to koczownicy, którzy zajmowali się polowaniem i zbieractwem. To prymitywne plemię pierwotnie zamieszkiwało Aridoamerykę, czyli północne tereny dzisiejszego Meksyku. Trudne warunki do życia sprawiły, że stali się zaciętymi i bezwzględnymi wojownikami.
Terytorium aktualnego stanu Hidalgo, czyli na północ od stolicy państwa, między rokiem 950 a 1168 n.e. zamieszkiwali Toltekowie. Centrum ich kultury znajdowało się w mieście Tula, które to w latach świetności liczyło nawet 40 000 mieszkańców. Stworzyli oni prosty system nawadniania swych upraw, zajmowali się handlem obsydianu i ceramiki oraz dali początek zawodowej armii. Zdominowali większą część centralnego Meksyku, a ich polityczne i religijne wpływy po dziś dzień można dostrzec w architekturze Majów. Upadek ich kultury nastąpił w XII wieku, ponieważ Nomadzi (w tym Chichimekowie) zaczęli gęsto napływać na tereny zamieszkałe przez Tolteków. W tym samym czasie nastąpiło gwałtowne wysuszenie klimatu i brakowało pożywienia.
Aztekowie, nazywani też mexicas, byli jednym z północnych plemion, które w 1300 roku przybyło do Mezoameryki. Około 1500 roku stworzyli największe imperium spośród wszystkich dotychczasowych kultur Mezoameryki. Osiedlili się na wodach jeziora Texcoco na terenie dzisiejszego Miasta Meksyk i utworzyli tam państwo-miasto Mexico-Tenochtitlan. Jak głosi legenda, tam właśnie ujrzeli długo wyczekiwanego orła, siedzącego na nopalu (kaktusie) i pożerającego węża. Symbol ten stał się herbem narodowym, który po dziś dzień zdobi meksykańską flagę.
Na jeziorze utworzyli sztuczne wyspy nazywane chinampas, które służyły do uprawy kwiatów i warzyw. Wybudowali sieć kanałów i akweduktów doprowadzających wodę pitną do miasta. Silnie rozwinęli system szkolnictwa oraz wojsko, a także utworzyli własny kodeks, który można oglądać w Muzeum Antropologicznym w Mieście Meksyk.
